­ ­ ­ آینده پژوهی (Futures Study)، دانش شکل‌دهی به آینده و برنامه‌ریزی برای آن، متناسب با ایده‌ها و آرمان‌های فردی و سازمانی است. آینده پژوهی در واقع مجموعه‌ای از تلاش‌ها و فعالیت‌ها است که با استفاده از الگو‌ها و منابع به تجسم آینده می‌پردازد و برای دستیابی به آن، اقدام به تغییر می‌کند.

آینده پژوهی چیست؟

­­ ­ علاقه بشر به دانستن آینده از دیرباز وجود داشته است. آینده پژوهی بر پایه علم احتمالات ایجاد شده و عبارت است از تجسم آینده بر اساس تغییرات امروز و برنامه‌ریزی جهت ایجاد و دستیابی به آن. آینده پژوهی به این موضوع می‌پردازد که چگونه از درون تغییرات و تحولات امروز، رخدادها و واقعیات فردا ایجاد می‌شوند. در آینده پژوهی، با تکیه بر توانایی‌های علمی، گزینه‌های احتمالی آینده بررسی شده و محتمل‌ترین آن‌ها تخمین زده می‌شود.

‌­ ­ ­ هدف از آینده پژوهی، خلق یک آینده مطلوب توسط تغییرات و فعالیت‌های امروز است. با توجه به سرعت تغییر در دنیای کنونی و ظهور عصر اطلاعات، آینده پژوهی به یک الزام برای افراد، سازمان‌ها، نهادها و جوامع تبدیل شده است. الزامی که می‌تواند ایجاد یک آینده درخشان‌تر و رضایت‌ بخش‌تر را رقم بزند.

دانش و مدیریت آن در آینده پژوهی

­ ­ ­ در حال حاضر، دانش کلیدی‌ترین منبع و دارایی راهبردی یک فرد یا سازمان محسوب می‌شود. به شکلی که متخصصان علم مدیریت، دانش را به‌عنوان عنصر ایجاد کننده مزیت رقابتی پایدار می‌دانند. به همین منظور، حفظ این مزیت رقابتی در آینده و توسعه آن نیز بسیار حائز اهمیت است. به این ترتیب سازمان‌ها می‌بایست تا این دارایی ارزشمند را به بهترین شکل ممکن حفظ کنند. مدیریت دانش، علم حفظ و توسعه دارایی‌های دانشی ارزشمند است. با استفاده از مدیریت دانش سازمان می‌تواند از منابع و دارایی‌های فکری و دانشی خود به بهترین شکل ممکن حفاظت کرده و از آنها استفاده کند تا به ایجاد مزیت رقابتی منجر شود.

‌­ ‌­ ‌­ رکن کلیدی در آینده پژوهی، استفاده از دانش است. دسته‌بندی‌های بسیاری از عوامل و مولفه‌های اصلی در آینده‌پژوهی توسط متخصصان مختلف ارائه شده که مولفه اطلاعات و دانش، رکن مشترک تمامی آنها هستند. روش‌های موجود در آینده پژوهی، کاملا مبتنی بر دانش ارزشمند، صحیح و مناسبی است که در بهترین زمان ممکن در اختیار قرار گیرد. هدف نهایی از مدیریت دانش نیز ارائه دانش مناسب، در زمان مناسب به فرد مناسب است. به این ترتیب مدیریت دانش و اطلاعات، یکی از ضرورت‌های آینده‌پژوهی است.

‌­ ‌­ ‌­ نکته حائز اهمیت در آینده پژوهی، برتری مولفه “دانش” نسبت به “اطلاعات” و “داده” است. متخصصان این رشته این مسئله را بیان می‌کنند که درک و شناسایی رفتارهای انسانی و پیش‌بینی آنها دشوار است و علت این امر این است که هوش و تفکر انسان مهمترین عامل در رفتارهای انسانی است. به همین ترتیب، افراد با تفکرات مختلف، برداشت‌های ذهنی متفاوتی از اطلاعات خواهند داشت. به عبارت ساده‌تر دانش حاصل از یک اطلاعات واحد در ذهن افراد مختلف، متفاوت خواهد بود. به همین دلیل استفاده از اطلاعات موجود صرفا به معنی صحت و دقت بالای آینده پژوهی نخواهد بود بلکه می‌بایست تا دانش موجود به عنوان پایه و اساس این فرایند در نظر گرفته شود تا نتایج حاصل از آینده پژوهی، از درصد اطمینان بالاتری برخوردار باشند.

‌­ ‌­ ‌­ تحقق آینده مطلوب و دستیابی به نقطه ایده‌آل، از جمله دستاوردهای آینده‌پژوهی خواهد بود. با این وجود کسب اعتبار و ارتقای جایگاه این دانش نوپا و جدید در طول زمان محقق خواهد شد. مدیریت دانش و فرایندها و تکنیک‌های آن می‌تواند راهکار و ابزاری مناسب جهت تحقق این هدف بوده و به عنوان عاملی موثر در ارتفای دانش اثربخشی در آینده و رسیدن به آینده مورد نظر شناخته شود.