‌­ ‌­ ‌­ جعبه سیاه دانشی (Knowledge Black Box) اصطلاحی است که در فرهنگ مدیریت دانش زمانی به کار می‌‌رود که برخی از افراد و کارکنان علی رغم اینکه دارای دانش تخصصی بالایی بوده و تجربیات و مهارت‌های ارزشمندی در اختیار دارند، از به اشتراک گذاری این دارایی دانشی خودداری نموده و آن را از سازمان و سایر افراد و کارکنان آن مخفی نگه می‌دارند.

اشتراک گذاری و تسهیم دانش

‌­ ‌­ ‌­ یکی از وظایف و فعالیت‌های اصلی مدیریت دانش سازمانی، انتقال دانش به افراد مناسب در زمان مناسب و قرار دادن دانش سازمانی در جایی است که به آن نیاز است. دارایی‌های دانشی یک سازمان در صورتی می‌تواند به نفع کل سازمان مورد استفاده قرار گیرد که در دسترس افراد و کارکنان سازمان قرار داده شود. این افراد بر اساس وظایف خود، به این دانش برای انجام بهتر یک کار، تصمیم گیری در مورد یک مسئله، خلاقیت و… نیاز دارند. به عبارت ساده دانش سازمان زمانی برای سازمان ارزشمند تلقی خواهد شد که در اختیار افرادی قرار بگیرد که به آن نیاز دارند.

‌­ ‌­ ‌­ اشتراک گذاری و توزیع دانش بر زمان و کیفیت اثر بسیاری دارند و می‌توانند بر عوامل رقابتی سازمان تاثیرگذار بوده و منجر به رضایت مشتری شوند. توزیع دارایی‌های فکری و دانشی سازمان، کارکنان را قادر می‌سازد تا در تمامی سطوح سازمان از این دارایی‌ها استفاده کنند. کارکنان بدون اتلاف وقت جهت پرسش از مدیران رده بالاتر می‌توانند پاسخ‌های فوری و مناسب به پرسش‌های مشتریان بدهد. به همین جهت فرایند اشتراک گذاری و تسهیم دانش یکی از فرایندهای کلیدی در برنامه مدیریت دانش سازمانی است.

جعبه سیاه دانشی چیست؟

‌­ ‌­ ‌­ به صورت کلی افراد و کارکنان یک سازمان از نظر میزان انگیزه برای نشر و توزیع دانش و چگونگی انجام این کار به روش‌های مختلفی عمل می‌کنند. اما در این میان و در این دسته‌بندی‌ها غالبا افرادی نیز وجود دارند که اگرچه از دانش، مهارت و تجربه بالایی برخوردار هستند اما تمامی این دارایی فکری و دانشی را در درون خود نگه داشته و هیچگونه تعاملی با عوامل بیرونی ندارند و اصطلاحا یک جعبه سیاه ذهنی برای مخفی نمودن دانش و اطلاعات خود دارند.

‌­ ‌­ ‌­ غالبا در میان این افراد یک باور دیرینه و منسوخ وجود دارد که نگهداری دانش را قدرت می‌دانند. به این ترتیب از ارائه و توزیع دانش خود به دیگران پرهیز نموده و این کار را تهدیدی برای خود و موقعیت شغلی فعلی خود می‌دانند. این طرز فکر منجر می‌شود که فرد نشر دانش را عاملی می‌داند که دیگر افراد از تخصص او مطلع شده و به این ترتیب امنیت شغلی فرد را به مخاطره انداخته و ارزش و اعتبار فعالی او برای سازمان کاهش پیدا می‌کند.

چگونه با آن مقابله کنیم؟

‌­ ‌­ ‌­ توجه حداکثری سازمان به زیرساخت‌های اصلی مدیریت دانش مثل فرهنگ دانش‌مدار و فناوری اطلاعات راهکار مقابله با پدیده جعبه سیاه دانشی است. تسهیل دسترسی به سامانه‌های ارتباطی به ویژه اینترنت و دیگر ابزارهای فناوری اطلاعات جهت کسب دانش و تجربیات دیگر افراد، منجر شده تا این دیدگاه بسیار کمتر از گذشته امکان توسعه داشته باشد و عملا داشتن جعبه سیاه دانشی منجر به عقب ماندن از دیگر افراد شود. به همین دلیل تعداد افراد متعلق به این دست به صورت چشم‌گیری در حال کاهش است. با این وجود همچنان برخی از سازمان‌ها در میان کارکنان خود با این مسئله روبرو هستند. در چنین سازمان‌هایی توسعه فناوری‌های ارتباطی و تسهیل بیشتر فرایند تبادل دانش افراد با یکدیگر یکی از راهکارهای رفع آن است.

‌­ ‌­ ‌­ از سوی دیگر فرهنگ سازمانی نیز یک مولفه قدرتمند در رفع این مسئله خواهد بود. زمانی که فرهنگ دانش‌مدار و مبتنی بر نشر دانش در سطح سازمان توسعه پیدا کرده و نهادینه شود، عملا شعار افراد سازمان از “نگهداری دانش قدرت است” به “تبادل دانش قدرت است” تغییر خواهد کرد. البته باید توجه داشت که توسعه این فرهنگ در سطح سازمان یک فعالیت کوتاه مدت نیست بلکه فرایندی بلند مدت است که نیازمند همکاری و فعالیت مشترک سازمان و متخصصان و مشاوران حوزه مدیریت دانش بوده و همچنین به رویکردهای مختلفی از جمله توسعه سیستم انگیزشی و پاداش دهی، تقدیر از تبادل کنندگان دانش، فرایند آموزش مستمر و دیگر مولفه‌های فرهنگی نیازمند است. آموزش و یادگیری در رفع این مسئله به این دلیل موثر خواهد بود که بخشی از افراد دارای جعبه سیاه ذهنی، به وسطه ضعف در مهارت‌های ارتباط و برخورداری از هوش هیجانی کمتر نسبت به سایر افراد به این وضعیت دچار شده‌اند. عدم برقراری تعاملات موثر باعث شده تا ورودی‌های دانش این افراد از سرعت پایینی برخوردار باشد. لذا فرایند آموزش برای این دسته از کارکنان سازمان بسیار موثر واقع خواهد شد.